بناهای مقدس بر مبنای فلسفه‌ای كه از اعتقاد آدمیان برمی‌خیزد، ساخته می‌شوند. زیگورات چغازنبیل از همین دست بناهای مقدس است كه عناصر تفكر آمیخته با تقدس در آن دیده می‌شوند.
زیگورات چغازنبیل بنایی است چندطبقه و به صورت مربع كه طبقه اول آن از طبقات بالایی بزرگتر و وسیعتر است. اطراف این بنای مربع شكل، حصارهای دایره‌‌ای وجود دارند كه تداعی كننده تركیب مربع و دایره در وجود این بنای مقدسند. از این لحاظ، زیگورات چغازنبیل شبیه به خانه كعبه است. خانه كعبه بنایی سیاه و مربع (مكعب) شكل است كه مسلمانان با لباس سفید احرام به دور آن دایره‌وار می‌چرخند.
بنای زیگورات‌ها، اهرام، استوپاها، پاگوداها و بناهای «ماندالا» شكل كه همگی از بناهای مقدس به شمار می‌روند، از یك فلسفه همانند پیروی می‌كنند. در همه این بناها، ساختمان‌هایی بلند از زمین به سوی آسمان و از فرش به سوی عرش می‌روند كه به نوعی تداعی‌گر كوه هستند و همه آن‌ها فضای مقدسی هستند كه تصور می‌شده در مركز عالم قرار گرفته‌اند
پشينه احداث زيگورات چغازنبيل در تمدن ايلام به دوران اونتش گل مي‌رسد. او به ساخت معابد و سنگ يادمان توجه خاصي داشت. اين بنا در شهر دوراونتش (در 42 كيلو‌متري جنوب شرقي شوش) بنا شد كه محل اقامت شاه ايلام بود. پژوهشگران معتقدند هدف اونتش گل از ساختن اين بنا گرد هم آوردن گروه‌هاي مختلف مذهبي و ايجاد وحدت ميان آن ها بود. زيگورات ايلام بناي مكعبي شكل پنج طبقه‌اي را تشكيل مي‌داد كه ارتفاع آن 52 متر و طول ضلعش 100 متر بود و هفت دروازه داشت. پلكان‌هايش سقف دار بود و از اين جهت با زيگورات‌هاي بين النهرين تفاوت داشت. اين معبد براي اين شوشينك خداي ايلامي ساخته شد. ايلامي‌ها معتقد بودند كه هنگام غروب خداي بزرگ شوش از آخرين طبقه زيگورات به آسمان پرواز مي‌كند و روز بعد باز مي‌گردد پس آخرين طبقه محل سكونت خداي شوشينك بود و تنها كاهن‌ها و خانواده شاهي اجازه ورود به آن طبقه را داشتند. در ساخت بنا از كاشي‌هاي لعابدار سبز و آبي استفاده شده است. مردم آداب ديني را در فضاي آزاد معبد به جاي مي‌آوردند. از كانال‌ها و جوي‌هاي متعدد با تقسيم‌بندي خاص براي رساندن آب به معابد استفاده مي‌شد. پس از غلبه آشوري‌ها بر ايلام بناي مذهبي و جايگاه خداي بزرگ شوش ويران شد. با گذشت زمان، خاك ويرانه‌هاي زيگورات را پوشاند تا آن كه در سال 1314 هجري شمسي يكي از مامورين شركت نفت، آجر كتيبه‌داري را در منطقه حفاري نفت به دست آورد. او به باستان شناساني كه در شوش مشغول حفاري بودند خبر داد. رياست اين گروه باستان‌شناسي با رومن گيرشمن بود. او با حمايت دولت ايران و يك هيات كار آزموده صدها اثر ارزنده را در شوش از دل خاك بيرون آورد. معبد چغازنبيل يكي از آن آثار ارزشمند است. امروزه از بناي رفيع زيگورات تنها ساختماني با ارتفاع 25 متر بيشتر به جا نمانده است. آثار كشف شده در شوش كه تعداد آن ها بسيار زياد است، در موزه لوور فرانسه نگهداري مي‌شود و آثار اندكي نيز در موزه شوش و گنجينه ايران باستان وجود دارد. اين بناي عظيم آجري شاهدي است بر‌قدمت تمدن ايلام و ذوق و سليقه معماران و هنرمندان آن دوران كه حدود 3000 سال پيش تمدن كهن ايران باستان را متجلي ساختند.
